De kostendiscussie is irrelevant

Al enige jaren zit ik vrij diep in het wereldje van de energietransitie, en meer specifiek de hoek van kernenergie. Al net zolang stoort mij de kostendiscussie over kernenergie, maar ik kon er nooit echt de vinger op leggen. Tot nu: het is irrelevant hoeveel het kost, tenzij we open staan voor een veel fundamentelere herinrichting van de maatschappij.

Het is de meest oerhollandse vraag die je kunt stellen: “wat kost dat?” En zo ook voor kernenergie. De afgelopen weken regende het weer vette krantenkoppen, allemaal van dezelfde variatie: “Bouw twee kerncentrales kost 20 tot 30 miljard euro” en gister schreef Jeroen Kraan voor nu.nl nog “Rond de kerncentrales regent het onvermijdelijke teleurstellingen” waarin dunnetjes nog eens de oude soep werd opgediend.

Ook binnen de bubbel van belangenbehartigers voor kernenergie, een wereldwijd netwerk van enthousiaste vrijwilligers, zakte de moed voor velen in de schoenen toen bleek dat de kosten voor de eerste vier BWRX SMR’s in Ontario oplopen tot 20,9 miljard Canadese dollars (€13,37 miljard), oftewel 11.150 euro per geïnstalleerde kilowatt.

Is het dan allemaal kommer en kwel? Nee. China kondigde eind april nog 10 nieuwe units aan voor slechts $27 miljard. Dat is opeens nog maar €2050 per geïnstalleerde kilowatt! Nu zullen velen al meteen klaar staan: “het autoritaire China is onvergelijkbaar met het Westen”, en deels klopt dat natuurlijk. Daar zijn twee zaken tegenover te zetten.

In de eerste plaats zet China in op een hoogtechnologische sector. Hannah Ritchie deed onlangs nog uit de doeken hoe hoog die technologie eigenlijk is als het bijvoorbeeld gaat over de productie van zonnepanelen. Nu kun je zeggen: “ja, maar die fabrieken en kennis zijn in China, niet hier”. Daar kom ik op het tweede punt: China bouwt kerncentrales niet als project, maar in batches. Dat maakt een groot verschil. Door juist in te zetten op 150 nieuwe centrales voor 2035, hebben ze een industrie opgetuigd waardoor de kosten per reactor fors omlaag zijn gegaan de afgelopen 15 jaar. Trump lijkt dat dirigisme van bovenaf nu over te nemen en zet in op 10 nieuwe reactorprojecten die in 2030 lopen, met de hoop dat dit de aanzet is tot een verviervoudiging van de nucleaire vloot in 2050.

Ook voor Europa zou een dergelijke aanpak nuttig zijn, maar helaas zitten we vooralsnog totaal niet op dit niveau. Ieder land heeft zijn eigen strategie en moddert wat aan. Juist in Europese context zou een continentale aanpak vruchten afwerpen, net zoals dat in China is gebeurd.

Enfin, om daar te komen moeten we dus een horde over. We moeten ons committeren aan een stevige buildout voordat we de hoop kunnen hebben dat de kosten per unit zullen dalen. En deze horde is hoger dan nodig, omdat we maatschappelijk nog altijd verkeren in een schijnwerkelijkheid.

Wat is die schijnwerkelijkheid? Witteveen+Bos publiceerde 2,5 jaar geleden in opdracht van de overheid een scenariostudie voor kernenergie in de toekomstige Nederlandse energiemix. In het 183 pagina tellende rapport komt onder meer de conclusie dat kerncentrales helemaal niet nodig zijn voor de route naar nul CO₂-uitstoot. Dus, is dan de logische redenering, waarom zou je überhaupt kerncentrales willen? Bouw toch gewoon voldoende zonne- en windparken!

Er is een tendens, ook bij mezelf, om daarop te reageren door te wijzen op de hoge kosten van zon en wind. En tot op zekere hoogte klopt dit natuurlijk. Zo raamde Tennet in maart vorig jaar de kosten voor de extra infrastructuur (op zee) alleen nog op €160 miljard! De naar schatting 5000 mega grote windturbines komen daar nog bij, a €15 miljoen per stuk, die dan na ongeveer 20 jaar vervangen moeten worden.

Dit is echter de verkeerde insteek die voorbij gaat aan een eenvoudige conclusie: het is niet zo dat we voldoende hebben aan zon en wind alleen. Om dit te duiden heb ik geen 183 pagina’s nodig, maar een redelijk eenvoudige rekensom.

Nederland gebruikt momenteel zo’n 900 TWh (of 3200 PJ als je dat liever hebt) aan energie elk jaar. 120 TWh daarvan is elektriciteit. De rest is voornamelijk (industriële) warmte en transport bijvoorbeeld. In het Nationaal Plan Energiesysteem staat dat we voor 2050 70 GW aan wind-op-zee willen hebben en ~600 PJ aan zon-PV. Dat laatste getal is een slag in de lucht. Zoals ik eerder heb betoogd heeft zonne-energie in Nederland een real world kengetal van 0,043 TWh / km² / jaar. Dit zou dus betekenen dat we een kleine 4000 km² aan zonneweides in Nederland aan gaan leggen. Om een beeld te geven: dit is het complete landoppervlak van Noord-Holland en Utrecht bij elkaar! Laat ik zeggen dat ik sceptisch ben over dit doel.

As we echt heel erg ons best doen, bouwen we naast die 70 GW wind-op-zee, wat goed is voor een monsterachtige hoeveelheid van 275 TWh per jaar, nog eens 1150 km² aan zonneweides en 4500 windturbines van 5 MW elk (ter illustratie: we hebben er momenteel 3000 staan van gemiddeld 2 MW elk). Waarom deze specifieke getallen? In de eerste plaats omdat ik het aantal windturbines niet heel erg zie groeien, gezien het feit dat er in elk gehucht inmiddels wel een actiecomité is tegen de komst van een turbine in hun achtertuin, en ook de provincie Utrecht aan zonneweides is al best knap als we dat voor elkaar krijgen.

Dan is de rekensom die we kunnen maken eenvoudig: 275 TWh aan wind-op-zee + 50 TWh aan wind-op-land + 50 TWh aan zon = 375 TWh. Nogmaals, als we erg onze best doen.

Zoals de snelle rekenaar vast heeft opgemerkt is 375 TWh een stuk minder dan 900 TWh die we nu gebruiken. Het goede nieuws is dat omdat we elektrificeren (het doel is om dit fors omhoog te trekken, richting de 600 TWh als we de NPE mogen geloven) we ook een stuk efficiënter worden in de energieopwekking. Nu verbranden we nog veel fossiele brandstoffen en daarbij verliezen we ongeveer ⅔ aan de energie aan loze warmte. Of dit trouwens veel beter wordt met waterstof, die een ‘roundtrip’ efficiëntie heeft van ongeveer 20% (wat zoveel betekent dat je 20% van de energie eruit haalt als je erin stopt om het te maken), is denk ik nog een open vraag.

Maar laten we uitgaan dat onze totale energieconsumptie, met de efficiëntieslag, daalt van 900 naar 700 TWh, een daling van bijna 25%! Dan nog zitten we met 375 TWh uit zon en wind slechts op de helft van onze consumptie. We hebben dan grofweg drie opties:

1. We importeren energie van buiten Europa (heel duur)
2. We sluiten een boel industrie waardoor onze consumptie daalt
3. We bouwen ook kerncentrales

De eerste optie kan een legitieme overgangsmaatregel zijn, maar is op de lange termijn onhoudbaar. Duitsland heeft nu al last van deïndustrialisatie omdat hun energieprijzen hoger liggen dan in de rest van Europa. De tweede optie krijg je vanzelf als deze prijzen niet dalen, maar leidt wel tot een stevige economische verarming. Zo werden onlangs nog 1800 mensen bij Tata Steel op straat gezet. Is dit de toekomst voor de honderdduizenden mensen die nu werken in de industrie?

De derde optie, het bouwen van meer kerncentrales, is dus de enige weg vooruit, als we inzetten op een industriële samenleving. Als dat je doel niet is, moet je daarover gewoon eerlijk zijn. Maar wees dan ook zo eerlijk dat Nederland vóór de industriële revolutie in de 19e eeuw een erg arme samenleving was. En ja, ik ben als communist natuurlijk bekend met het argument dat we “gewoon” het kapitalisme moeten afschaffen, maar guess what? Ook in een communistische samenleving van vrije producenten hebben we heel veel staal, beton, kunstmest en andere zaken nodig die een industriële samenleving vereisen.

We hebben dus kerncentrales nodig. Niet die vier lullige units die het kabinet wil bouwen, iets wat ik eerder al rechtse identiteitspolitiek heb genoemd, maar minimaal 20 grote units en misschien wel 100 kleinere SMR’s. Als we dan terugkomen op mijn eerdere rekensom, voegen die 20 grote units tot 250 TWh toe aan de energiemix, en de kleinere units kunnen dan ingezet worden voor industriële warmte en zo ook 100 tot 150 TWh toevoegen.

Groot voordeel is dat je met zulke aantallen de kosten vanzelf omlaag ziet gaan per unit. Dit effect zou je kunnen versterken door op Europees niveau samen te werken. Dan komt dat Chinese getal van €2000/kW ook voor ons in zicht.

Maar wacht eens, roepen sommige kernenergie-adepten, waarom zouden we dan überhaupt inzetten op zon en wind? Waarom bouwen we niet gewoon net zoveel grote en kleine reactoren totdat we onszelf volledig voorzien in onze behoefte via kernenergie?

In principe ben ik het niet oneens met die stelling, en op de lange termijn zie ik dit ook als het meest waarschijnlijke scenario, domweg omdat de onderhoudskosten voor een systeem waar zon en wind een groot deel van uitmaken gewoon een stuk hoger ligt dan voor een systeem dat voor 100% zou draaien op kernenergie. Ik had het al eerder over de mega-investeringen van Tennet in onze infrastructuur. Dat moet je vervolgens ook onderhouden, etc.

Maar er is een beperking, en dat is tijd. Als we op afzienbare termijn naar nul CO₂-uitstoot willen gaan, stel dat we dan dat mythische jaar 2050 als streefdoel aanhouden, dan is het domweg alle hens aan dek. We moeten alles bouwen om dat doel te bereiken, en het is niet realistisch om 50 grote units neer te zetten en nog eens 150 kleinere units. Als we na 20 jaar de windturbines-op-zee moeten vervangen, kunnen we natuurlijk wél kijken naar een oplossing als Saltfoss, met hun kerncentraleschuiten tot 800 MWe.

Hoe dan ook is het “kernenergie keiduur” argument compleet irrelevant. Zonder kernenergie is het halen van nul CO₂ domweg onmogelijk. Gaat de energietransitie weg van fossiel veel geld kosten? Ja, natuurlijk, en daar moeten we eerlijk in zijn. Hebben de Deltawerken veel geld gekost? Ook dat is waar. Geen enkel privaat bedrijf dat daarin had willen investeren, maar wel iets waar we allemaal blij mee zijn. Hoe sneller we dus uit deze schijndiscussie stappen, hoe eerder we eindelijk eens kunnen beginnen met de oplossingen.

Waardeer je dit gratis artikel? Steun me met een eenmalige donatie of abonneer je zodat je alle content ziet. Dankjewel!