Een 'ABC' van platitudes en halve waarheden

De IS, de Internationale Socialisten, is een Nederlandse groep op klein links en bestaat sinds eind jaren ‘80. Het is de Nederlandse tak van de Britse Socialist Workers Party en staat, voor de fijnproever, in de trotskistische traditie. Voor iedereen die in de afgelopen jaren bij een demonstratie is geweest, zoals de klimaatmarsen of de Rode Lijn, kan ze zijn tegengekomen met hun kenmerkende bordjes die ze in hun rugzak stoppen en het krantje dat ze verkopen, de Socialist.

De afgelopen periode is de IS blijkbaar een campagne gestart tegen kernenergie. Zo interviewden ze de directeur van anti-kernenergie propagandaclub WISE, lepelde hun betaalde kracht Ewout van den Berg nog eens dunnetjes de soep op en hebben ze zojuist een opvolger in hun reeks “ABC van het marxisme” gewijd aan het onderwerp door Steven van der Heyden.

Wie weet hoeveel stukken er nog komen. Ik heb een reactie gestuurd op hun interview met WISE. Daar kreeg ik welgeteld 300 woorden de ruimte voor. Ik heb na het insturen hiervan afgelopen maand niets meer vernomen of ze het hebben geplaatst, dus laat ik het hier ook maar delen:

Kernenergie is een essentiële aanvulling op een schone energiemix

Ik zou graag kort willen reageren op het interview met WISE directeur Lisanne Boersma. Vooropgesteld ben ik geen tegenstander van hernieuwbare energie, maar zie ik kernenergie wel als een essentieel onderdeel van een schone energiemix. Wind en zon zijn belangrijk, maar hebben beperkingen: ze zijn weersafhankelijk en vergen enorme hoeveelheden grond en grondstoffen. Kernenergie levert betrouwbare, CO₂-vrije stroom zonder de noodzaak van grootschalige energieopslag.

Ja, kerncentrales zijn duur en vergen tijd, maar dat geldt ook voor de uitrol van hernieuwbare energie op de benodigde schaal. Het frame dat we de keus hebben tussen een goedkope energietransitie met hernieuwbaar en een dure met kernenergie strookt gewoon niet met de werkelijkheid.

Een investering in kernenergie voorkomt ook dat we voor decennia vast komen te zitten in een fossiel back-upsysteem wanneer wind en zon tekortschieten. Want het is aardgas dat brandt als de zon niet schijnt of als de wind niet waait. De Duitse regering bevestigde onlangs nog het besluit van vorig minister Habeck om 20 GW aan nieuwe gascentrales te bouwen nu de 20 GW aan kernenergie is gesloten. Dit zou een enorme wake up call moeten zijn.

Het afvalprobleem wordt vaak overdreven: kernafval is goed beheersbaar en we kunnen bestaand afval hergebruiken. Fijn overigens dat in het artikel correct wordt gezegd dat het slechts honderden jaren (zo’n 300 jaar) veilig bewaard moet worden. Vergelijk dit met de milieuschade door mijnbouw voor hernieuwbaar of de miljoenen doden elk jaar wereldwijd door luchtvervuiling vanuit fossiele brandstoffen.

Wat politieke keuzes betreft: kernenergie hoeft niet door megabedrijven gedomineerd te worden. Overheden en coöperaties kunnen investeren in publieke kernenergie, net zoals ze dat met zonne- en windparken doen.

Kortom: kernenergie is geen "valse oplossing", maar een realistisch en wetenschappelijk onderbouwd onderdeel van de energietransitie. Door alle opties te benutten, kunnen we sneller van fossiel af.

Een ‘ABC’ van platitudes en halve waarheden

Ik wil voor de rest graag reageren op het laatste stuk van Steven. Omdat de dichtheid aan onzin vrij hoog is, zal ik vrij veel moeten citeren. Here we go…

“Ecomodernisten zoals Richard Rhodes beweren dat kernenergie CO2-neutraal is en dus kan helpen de klimaatverandering te beperken. Deze beweringen zijn echter misleidend. De productie van kernenergie vindt plaats in een lange en ingewikkelde keten waarbij elke stap, van de winning van uranium tot het bouwen van reactoren en het opslaan van kernafval, gepaard gaat met een hoge CO₂-uitstoot en vervuiling.”

Nu hebben we hier een goed beeld op met de zogeheten lifecycle footprint. Dit is de CO₂-voetafdruk over de gehele levenscyclus van een bepaalde energiebron, van mijnbouw tot aan afbraak. Het is waar dat uranium bij kernenergie een aantal stappen nodig heeft voordat het als brandstof gebruikt kan worden. Met name bij de zogeheten ‘verrijking’ wordt veel energie gebruikt.

Leidt dit tot een hoge CO₂-voetafdruk voor kernenergie? Het IS artikel noemt geen getallen, maar Our World in Data noemt deze wel, gebaseerd op meerdere betrouwbare bronnen zoals IPCC en UNECE. Wat blijkt? Van alle energiebronnen heeft kernenergie de kleinste voetafdruk, het 1/10^e van die van zonne-energie zelfs!

Ook komt ‘en vervuiling’ en passant voorbij. De schrijver is niet duidelijk wat hiermee wordt bedoeld, maar ook hier hebben we gelukkig harde cijfers. Zo blijken de kankerverwekkende als non-kankerverwekkende negatieve gevolgen voor kernenergie per opgewekte eenheid energie significant lager te liggen dan voor bijvoorbeeld zon en wind, laat staan fossiel (bron, ik wijs even specifiek op figuur 41 en 42).

Laten we doorgaan:

“Bovendien is kernenergie niet toekomstbestendig omdat de hoeveelheid uranium op aarde eindig is. Als het huidige verbruik van kernenergie zou worden verdubbeld, zou de uraniumvoorraad binnen 25 jaar uitgeput zijn.”

Dit is een veelgehoorde halve waarheid uit de anti-kernenergie scene. Nick Touran PhD draait de website “What is Nuclear?” waarin hij veel informatie geeft over kernenergie. Hier heeft onder meer de berekening gedaan hoelang we de hele mensheid zouden kunnen voorzien in het gedachte-experiment dat we 100% op kernenergie zouden draaien.

In het geval van de huidige techniek en mijnbouw zou dit inderdaad slechts een paar jaar zijn. PWR reactoren (zoals Borssele) zijn namelijk niet heel efficiënt met hun brandstof. Na vijf jaar in een reactorvat te hebben gezeten is een brandstofstaaf te zeer vervuild met splijtingsproducten en moet deze worden vervangen. Echter zit er op dat moment nog steeds 96% van de brandstof in!

Kunnen we die brandstof niet efficiënter gebruiken? Jazeker! De technieken hiervoor zijn grofweg twee stuks: 1. snelle kweekreactoren en 2. gesmolten zoutreactoren. Deze twee technieken, die al decennia bekend zijn, zijn in staat om 100% van het uranium op te gebruiken. Dit heeft als belangrijk voordeel dat je aan het einde van de rit slechts de splijtingsproducten overhoudt, het echte kernafval dat na ongeveer 300 jaar is uitgestraald.

Waarom maken we daar nu dan geen gebruik van? Omdat de bestaande ontwikkelde technieken (PWR, BWR en CANDU) ‘goed genoeg’ zijn, en omdat er voldoende goedkoop uranium is voor decennia. Echter, als we meer kernenergie zouden gaan gebruiken ligt het voor de hand dat we meer in gaan zetten op deze snelle kweekreactoren en gesmolten zoutreactoren. Rusland heeft al sinds 1980 een snelle kweekreactor draaien in de vorm van de BN-600 en streeft expliciet naar het ‘sluiten van de brandstofcyclus’, iets waar op termijn meer landen naar zullen streven.

Wat betekent dit alles voor de hoeveelheid uranium op Aarde en hoelang we daarmee verder kunnen? Terug naar het gedachte-experiment van Nick Touran komt hij, samen met zeewater-extractie (waar China overigens een doorbraak in lijkt te hebben gemaakt), uit op miljarden jaren. Het is maar net de vraag wat eerder is: het einde van deze uraniumvoorraad, de levensduur van de zon, of het einde van onze soort. Realistisch gezien is het waarschijnlijk het laatste… De uranium zal nooit opraken.

We gaan nu pas naar de tweede alinea!

“Kernenergie wordt vaak gepresenteerd als een silver bullet voor ons energievraagstuk, maar dit negeert de diepere problemen van het kapitalisme. De productiemiddelen blijven in handen van kapitalisten. En al zou je oneindig veel energie hebben (wat dus niet het geval is met kernenergie), raken de grondstoffen die met die energie omgezet worden in producten wel een keer op. We moeten binnen álle planetaire grenzen blijven.”

Waarom heeft kernenergie de laagste CO₂-voetafdruk en kleinste vervuiling? Omdat het verreweg de grootste energiedichtheid heeft. Eén uranium pellet, ter grootte van een gummybear of een pinkkootje, levert evenveel energie als 22 ton steenkool. Voor hernieuwbare energie is dat vergelijk wat lastiger te maken, maar kunnen we kijken naar oppervlakte. Per MWh geleverde energie heeft kernenergie (voor haar hele levenscyclus!) 0,3 m² aan oppervlakte nodig, terwijl dit voor zonneweides 19 m² is, een factor 63 verschil.

Het is dus aannemelijk dat ook onder het socialisme kernenergie een belangrijk deel zal uitmaken van een schone energiemix, juist omdat het enorm goed binnen de planetaire grenzen blijft.

“We zouden de gehele wereldbevolking kunnen voorzien in hun basisbehoeften met maar 30 procent van het huidige energieverbruik.”

Wederom geen bron voor deze vrij bizarre stelling, hoewel Steven dit enkele regels verderop concretiseert met “Maar dan moeten we wel afscheid nemen van nutteloze sectoren zoals marketing en reclame, grote delen van het bankwezen, wapentuig en productie van luxe goederen.”

Alleen… deze sectoren gebruiken helemaal niet zoveel als Steven lijkt te claimen. Ook hier geeft Our World in Data weer een handig overzicht. En … tja, zeg het maar: waar zit hier het bankwezen verstopt? De marketing en reclame? Hoeveel zou dat dan precies schelen? Het is een veelgehoord argument op links, maar als je doorvraagd komen er nooit concrete cijfers.

Vaclav Smil, een naam die menigeen toch zou moeten kennen als het gaat over planetaire grenzen, stelt het als volgt: er zijn vier producten die de moderne maatschappij maken tot zoals deze is - cement, staal, plastic en ammoniak. Hij noemt ze de “zuilen van de beschaving”. Deze gebruiken samen 17% van alle energie die we als mensheid gebruiken en zijn verantwoordelijk voor 25% van alle uitstoot. Zonder één van deze zou de wereld er fundamenteel anders uitzien. Zonder ammoniak bijvoorbeeld geen kunstmest, waar de helft van de 8 miljard mensen op deze planeet zou sterven van de honger.

Het is makkelijk roepen van de zijlijn voor deze socialisten, maar ik mag toch hopen dat Steven niet serieus beweert dat hij de helft van de wereldbevolking van de honger wil laten sterven? En dan hebben we het over 17% van alle energie. Steven stelt dus dat we toekomen met 30%. We hebben dan nog 13% te verdelen. Hoe zit het met andere industriële goederen die veel energie gebruiken zoals, ik noem maar iets, glas, papier en medicijnproductie?

Hannah Ritchie, die werkt bij Our World in Data, schreef vorig jaar het boek Not the end of the world waarin ze onder meer het punt maakt dat om iedereen in de wereld het levenspeil te bieden van Denemarken, toch niet de meest ongelijke samenleving in de wereld en een voorbeeld voor velen als het gaat om goede sociale voorzieningen, goed openbaar vervoer, etc. - de materiële economie (lees: de hoeveelheid beton, staal, etc) zou moeten groeien met een factor vijf.

Maar het punt gaat dieper. Historisch zijn er twee factoren geweest voor het einde aan de slavernij: de klassenstrijd en de industriële revolutie. Het is pas met de komst van steenkool geweest dat er de materiële grond ontstond om een einde te maken aan een sociaal instituut van misère dat vele duizenden jaren heeft bestaan. Als we ons energieverbruik zo drastisch zouden verlagen als Steven voorstelt, zou dit weer de materiële behoefte openen voor spierkracht - dit wordt binnen de degrowth scene vaak zelfs enigszins geromantiseerd - wat dus weer de deur opent voor de (blijvende) uitbuiting van mens en dier, en dus een grootschalige terugkeer van slavernij.

Het moge duidelijk zijn dat Stevens voorstel om onze energieconsumptie met 70% te laten dalen niet alleen op niets is gebaseerd, maar het ronduit gevaarlijke nonsens is. Zeker geen ‘marxistische ABC’.

“Kapitalisme kenmerkt zich onder andere door cycli van groei en recessie en oorlog. De recente aanvallen van Israël op de kerninstallaties van Iran gecombineerd met het toekomstbeeld dat ieder land straks zijn eigen kerncentrale(s) heeft, moet iedere socialist tot huivering brengen.”

Een ander voorbeeld dat in dit argument vaak wordt aangehaald is de bezette kerncentrale in Zaporizja, Oekraïne. Ook hier is door de anti’s meermaals alarm geslagen over een mogelijke catastrofe. Deze angsten willen maar niet realiteit worden…

Hier is het wellicht goed om Tsjernobyl aan te halen, die andere beruchte centrale in Oekraïne, en stokpaardje voor eenieder die wat denkt te kunnen zeggen tegen kernenergie. Even de koele cijfers: het aantal doden als gevolg van de straling die daarbij vrijkwam ligt in de tientallen. Voor het Fukushima incident in 2011 is er zelfs géén geval bekend dat stierf aan straling.

‘Fukushima’ was wel de aanleiding voor Duitsland om definitief te stoppen met kernenergie (want Beieren staat bekend om de hoeveelheid tsunami’s, of zo). Uit onderzoek blijkt dat hierdoor in Duitsland alleen al 1100 mensen elk jaar sterven vanwege een toename aan luchtvervuiling. Voor Japan, die haar nucleaire vloot volledig stillegde na ‘Fukushima’, gaat het om vergelijkbare cijfers. Wereldwijd sterven er overigens miljoenen mensen per jaar aan luchtverontreiniging door fossiele brandstoffen.

Het is dus de angst voor straling dat mensen doodt en het is bijna weerzinwekkend dat Steven hier een beetje casual aan bijdraagt.

“Eenmaal in gebruik genomen zullen bedrijven er alles aan doen om te bezuinigen op onderhoud en personeel.”

Wederom geen enkele onderbouwing, maar ik snap dat zoiets het lekker doet bij de achterban. Bedrijven zijn immers inherent slecht. Toch makkelijk, zo’n zwart-wit werkelijkheid.

“De noodzaak van klassenstrijd blijft buiten zicht als we ons alleen richten op technologische oplossingen zonder de onderliggende kapitalistische structuren aan te pakken.”

“De geschiedenis van iedere maatschappij tot nu toe is de geschiedenis van de klassenstrijd.” Zo begint het Communistisch Manifest en als communist heb ik geen bezwaar tegen deze vaststelling. Maar het is andersom ook zo dat technologie de andere poot vormt van die dialectiek. Ik verwees eerder al naar het einde van de slavernij. Technologie is op zichzelf niet dé oplossing die we zoeken, maar het creëert wel de randvoorwaarden van de wereld waarnaar we streven. Anders gezegd: ‘onze’ communistische toekomst ziet er anno 2025 anders uit dan waar Lenin bijvoorbeeld voor vocht, en een belangrijk deel daarvan heeft te maken met de stand van de techniek. Technologie is dus wel degelijk een belangrijk onderdeel van de oplossing, daar hebben de ecomodernisten wel degelijk een punt.

Een retorische vraag?

Ik wil afsluiten met een vraag, niet alleen aan de schrijvers van de stukken over kernenergie bij de IS, maar aan iedereen die tegen kernenergie is en zichzelf rekent tot ‘links’: wanneer raken we nu uit deze impasse? Ik voer deze discussies nu al een aantal jaar en de resultaten zijn op zijn best ‘gemengd’ te noemen. Vaak wordt ik volledig genegeerd. Ondertussen zit er weinig tot eigenlijk geen enkele evolutie in de anti-kernenergie argumenten. Links wordt daarmee steeds meer onderdeel van het probleem in de energietransitie naar nul CO₂.

Onze totale energiebehoefte als soort op planeet Aarde is zo’n kleine 200.000 TWh en de groeicurve doet vermoeden dat dit tegen 2050 verder zal groeien naar 250.000 TWh en richting de 400.000 TWh in 2100. Met de ontwikkeling van Afrika en andere delen van de wereld, zéker als we het socialisme invoeren, zou dat niet moeten verwonderen.

Ik pleit al jaren voor een mix van zon, wind, en kernenergie voor de route naar nul, vooral omdat ik ook wel in zie dat zon en wind vrij snel zijn uit te breiden. Op de lange termijn zie ik ons eerder evolueren naar een soort dat vrijwel 100% op kernenergie draait, omdat dit domweg véél minder grondstoffen nodig heeft. Met het ‘kernafval’ dat nu ligt opgeslagen in COVRA, Zeeland, kunnen we heel Nederland van alle energie voorzien voor de komende 1000 jaar, als we daarvoor kiezen. Zijn we meteen van dat kernafval af.

Maar ik kan nog zo vaak de feiten blijven herhalen, tegen de onderbuikargumenten van de anti’s begint dat niets. Waren we niet juist materialisten, kameraden? Moeten we ons niet juist op wetenschappelijke argumenten baseren in onze strijd voor een betere wereld?

Ik hoop dat dit niet enkel een retorische vraag blijft.

Waardeer je dit gratis artikel? Steun me met een eenmalige donatie of abonneer je zodat je alle content ziet. Dankjewel!